Podstawa programowa

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

1. Podstawowe umiejętności życia w grupie. Uczeń:
   1. zna zasady komunikowania się i współpracy w grupie (np. bierze udział w dyskusji, zebraniu, wspólnym działaniu);
   2. wymienia rodzaje grup społecznych i podaje konkretne ich przykłady;
   3. przedstawia i stosuje podstawowe sposoby rozwiązywania konfliktów w grupie;
       
2. Życie społeczne. Uczeń:
   1. zna przykłady zbiorowości, grup, społeczności i wspólnot; charakteryzuje rodzinę i grupę rówieśniczą jako małe grupy;
   2. wyjaśnia znaczenie podstawowych norm współżycia między ludźmi, w tym wzajemności, odpowiedzialności i zaufania;
   3. charakteryzuje rolę samorządu uczniowskiego; wyjaśnia, na czym polega przestrzeganie praw ucznia;
   4. potrafi identyfikować różne role grupowe
   5. potrafi scharakteryzować rodzinę i grupę rówieśniczą, jako małe grupy społeczne;
   6. wie, na czym polega szczególna rola rodziny w życiu człowieka. 
        
3. Współczesne społeczeństwo polskie. Uczeń:
   1. potrafi scharakteryzować wybrane warstwy społeczne, grupy zawodowe i style życia;
   2. omawia problemy młodych Polaków
   3. przedstawia wybrany problem społeczny ważny dla młodych mieszkańców swojej miejscowości i rozważa jego możliwe rozwiązania.
       
4. Być obywatelem. Uczeń:
   1. wyjaśnia, jak człowiek staje się obywatelem w sensie formalnym (prawo ziemi, prawo krwi, nadanie obywatelstwa);
   2. podaje przykłady uprawnień i obowiązków wynikających z posiadania polskiego obywatelstwa;
   3. zna sposoby nabywania polskiego obywatelstwa
   4. przedstawia cechy dobrego obywatela; odwołując się do historycznych i współczesnych postaci, wykazuje znaczenie postaw i cnót obywatelskich. 
       
5. Udział obywateli w życiu publicznym. Uczeń:
   1. przedstawia główne podmioty życia publicznego (obywatele, zrzeszenia obywatelskie, media, politycy i partie, władza, instytucje publiczne, biznes itp.) i pokazuje, jak współdziałają i konkurują one ze sobą w życiu publicznym;
   2. przedstawia przykłady działania organizacji pozarządowych i społecznych (od lokalnych stowarzyszeń do związków zawodowych i partii politycznych) i uzasadnia ich znaczenie dla obywateli;
   3. wie jak obywatele mogą wpływać na decyzje władz na poziomie lokalnym, krajowym, europejskim i światowym;
   4. wie kto to jest wolontariusz i jakie cechy powinien posiadać.
       
6. Środki masowego przekazu. Uczeń:
   1. omawia funkcje i wyjaśnia znaczenie środków masowego przekazu w życiu obywateli;
   2. charakteryzuje prasę, telewizję, radio, Internet jako środki masowej komunikacji i omawia wybrany tytuł, stację czy portal ze względu na specyfikę przekazu i odbiorców;
   3. wyszukuje w mediach wiadomości na wskazany temat; wskazuje różnice między przekazami i odróżnia informacje od komentarzy; krytycznie analizuje przekaz reklamowy;
   4. uzasadnia, posługując się przykładami, znaczenie opinii publicznej we współczesnym świecie; odczytuje i interpretuje wyniki wybranego sondażu opinii publicznej;
   5. zna wady i zalety środków masowego przekazu.
       
7. Wyborcy i wybory. Uczeń:
   1. przedstawia argumenty przemawiające za udziałem w wyborach lokalnych, krajowych i europejskich;
   2. wymienia zasady demokratycznych wyborów i stosuje je w głosowaniu w szkole;
   3. wskazuje, czym powinien kierować się obywatel, podejmując decyzje wyborcze;
   4. krytycznie analizuje ulotki, hasła i spoty wyborcze.
       
8. Naród i mniejszości narodowe. Uczeń:
   1. wyjaśnia, co dla niego oznacza być Polakiem (lub członkiem innej wspólnoty narodowej) i czym obywatelstwo różni się od narodowości;
   2. wyjaśnia, uwzględniając wielonarodowe tradycje Polski, jaki wpływ na kształtowanie narodu mają wspólne dzieje, kultura, język i tradycja;
   3. wymienia mniejszości narodowe i etniczne żyjące obecnie w Polsce i przedstawia przysługujące im prawa;
   4. wyjaśnia, co to jest Polonia i w jaki sposób Polacy żyjący za granicą podtrzymują swoją więź z ojczyzną.
       
9. Patriotyzm dzisiaj. Uczeń:
   1. wyjaśnia, co łączy człowieka z wielką i małą ojczyzną i omawia te więzi na własnym przykładzie;
   2. uzasadnia, że można równocześnie być Polakiem, Europejczykiem i członkiem społeczności światowej;
   3. wyjaśnia, odwołując się do wybranych przykładów, czym według niego jest patriotyzm; porównuje tę postawę z nacjonalizmem, szowinizmem i kosmopolityzmem;
   4. wykazuje, odwołując się do Holokaustu oraz innych zbrodni przeciw ludzkości, do jakich konsekwencji prowadzić może skrajny nacjonalizm;
   5. rozważa, odwołując się do historycznych i współczesnych przykładów, w jaki sposób stereotypy i uprzedzenia utrudniają dziś relacje między narodami.
       
10. Państwo i władza demokratyczna. Uczeń:
    1. wymienia podstawowe cechy i funkcje państwa; wyjaśnia, czym jest władza państwowa;
    2. wskazuje różnice w sytuacji obywatela w ustroju demokratycznym, autorytarnym i totalitarnym;
    3. wyjaśnia zasady: większości, pluralizmu i poszanowania praw mniejszości w państwie demokratycznym;
    4. wskazuje najważniejsze tradycje demokracji (antyczna, europejska, amerykańska, polska);
    5. porównuje demokrację bezpośrednią z przedstawicielską oraz większościową z konstytucyjną (liberalną);
    6. wyjaśnia, czym są prawa człowieka i uzasadnia ich znaczenie we współczesnej demokracji;
    7. rozważa i ilustruje przykładami zalety i słabości demokracji.
        
11. Rzeczpospolita Polska jako demokracja konstytucyjna. Uczeń:
    1. wyjaśnia, co to znaczy, że konstytucja jest najwyższym aktem prawnym w Rzeczypospolitej Polskiej;
    2. omawia najważniejsze zasady ustroju Polski (suwerenność narodu, podział władzy, rządy prawa, pluralizm);
    3. korzystając z Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej omawia podstawowe prawa i wolności w niej zawarte;
    4. wyszukuje w środkach masowego przekazu i analizuje przykład patologii życia publicznego w Polsce.
        
12. System wyborczy i partyjny. Uczeń:
    1. wyjaśnia, jak przeprowadzane są w Polsce wybory prezydenckie i parlamentarne;
    2. wskazuje, odwołując się do wybranych przykładów, różnice między systemem dwupartyjnym a systemem wielopartyjnym;
    3. wymienia partie polityczne obecne w Sejmie; wskazuje te, które należą do koalicji rządzącej, i te, które pozostają w opozycji.
        
13. Władza ustawodawcza w Polsce. Uczeń:
    1. przedstawia zadania i zasady funkcjonowania polskiego parlamentu, w tym sposób tworzenia ustaw;
    2. sporządza, na podstawie obserwacji wybranych obrad parlamentu, notatkę prasową o przebiegu tych obrad i przygotowuje krótkie wystąpienie sejmowe w wybranej sprawie.
        
14. Władza wykonawcza. Uczeń:
    1. wskazuje najważniejsze zadania prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej i wyszukuje w środkach masowego przekazu informacje o działaniach urzędującego prezydenta;
    2. wyjaśnia, jak powoływany jest i czym zajmuje się rząd polski; podaje nazwisko premiera, wyszukuje nazwiska ministrów i zadania wybranych ministerstw;
    3. wymienia zadania administracji rządowej i podaje przykłady jej działań;
    4. wyjaśnia, co to jest służba cywilna i jakimi zasadami powinien się kierować urzędnik państwowy.
        
15. Władza sądownicza. Uczeń:
    1. przedstawia organy władzy sądowniczej, zasady, wedle których działają sądy (niezawisłość, dwuinstancyjność) i przykłady spraw, którymi się zajmują;
    2. wyjaśnia, czym zajmuje się Trybunał Konstytucyjny i Trybunał Stanu.
        
16. Samorządy i ich znaczenie. Uczeń:
    1. uzasadnia potrzebę samorządności w państwie demokratycznym i podaje przykłady działania samorządów zawodowych i samorządów mieszkańców;
    2. wyjaśnia, na czym polegają zasady decentralizacji i pomocniczości; odnosi je do przykładów z życia własnego regionu i miejscowości.
        
17. Gmina jako wspólnota mieszkańców. Uczeń:
    1. przedstawia podstawowe informacje o swojej gminie, wydarzenia i postaci z jej dziejów;
    2. wymienia najważniejsze zadania samorządu gminnego i wykazuje, jak odnosi się to do jego codziennego życia;
    3. przedstawia sposób wybierania i działania władz gminy, w tym podejmowania decyzji w sprawie budżetu;
    4. nawiązuje kontakt z lokalnymi instytucjami publicznymi i organizacjami pozarządowymi oraz podejmuje współpracę z jedną z nich (w miarę swoich możliwości);
    5. pisze podanie, krótki list w sprawie publicznej i wypełnia prosty druk urzędowy;
    6. odwiedza urząd gminy i dowiaduje się, w jakim wydziale można załatwić wybrane sprawy.
        
18. Samorząd powiatowy i wojewódzki. Uczeń:
    1. przedstawia sposób wybierania samorządu powiatowego i wojewódzkiego oraz ich przykładowe zadania;
    2. porównuje - na wybranych przykładach - zakres działania samorządu wojewódzkiego z zakresem działania wojewody;
    3. przygotowuje plakat, folder, stronę internetową lub inny materiał promujący gminę, okolicę lub region.
        
19. Relacje Polski z innymi państwami. Uczeń:
    1. przedstawia najważniejsze kierunki polskiej polityki zagranicznej (stosunki z państwami Unii Europejskiej i Stanami Zjednoczonymi, relacje z sąsiadami);
    2. charakteryzuje politykę obronną Polski; członkostwo w NATO, udział w międzynarodowych misjach pokojowych i operacjach militarnych;
    3. przedstawia relacje Polski z wybranym państwem na podstawie samodzielnie zebranych informacji;
    4. wyjaśnia, czym się zajmują ambasady i konsulaty.
        
20. Integracja europejska. Uczeń:
    1. przedstawia cele i etapy integracji europejskiej (traktaty rzymskie, traktaty z Maastricht, Nicei, Lizbony);
    2. wyjaśnia, czym zajmują się najważniejsze instytucje Unii Europejskiej (Rada Europejska, Rada Unii Europejskiej, Parlament Europejski, Komisja Europejska);
    3. wyjaśnia, jak w Unii Europejskiej realizowane są zasady pomocniczości i solidarności;
    4. wyjaśnia, skąd pochodzą środki finansowe w budżecie unijnym i na co są przeznaczane;
    5. wskazuje na mapie członków Unii Europejskiej i uzasadnia swoją opinię na temat jej dalszej integracji i rozszerzania;
        
21. Polska w Unii Europejskiej. Uczeń:
    1. przedstawia prawa i obowiązki wynikające z posiadania obywatelstwa Unii Europejskiej;
    2. wyszukuje informacje na temat korzystania ze środków unijnych przez polskich obywateli, przedsiębiorstwa i instytucje;
    3. formułuje i uzasadnia własne zdanie na temat korzyści, jakie niesie ze sobą członkostwo w Unii Europejskiej, odwołując się do przykładów z własnego otoczenia i całego kraju.
        
22. Współpraca i konflikty międzynarodowe. Uczeń:
    1. wyjaśnia, czym zajmuje się ONZ, jej najważniejsze organy (Zgromadzenie Ogólne, Rada Bezpieczeństwa, Sekretarz Generalny) i wybrane organizacje międzynarodowe;
    2. wskazuje na mapie miejsca najpoważniejszych konfliktów międzynarodowych; omawia przebieg i próby rozwiązania jednego z nich.
        
23. Problemy współczesnego świata. Uczeń:
    1. porównuje sytuację w państwach globalnego Południa i globalnej Północy i wyjaśnia na przykładach, na czym polega ich współzależność;
    2. uzasadnia potrzebę pomocy humanitarnej i angażuje się (w miarę swoich możliwości) w działania instytucji (także pozarządowych), które ją prowadzą;
    3. wyjaśnia, odwołując się do przykładów, na czym polega globalizacja w sferze kultury, gospodarki i polityki; ocenia jej skutki;
    4. rozważa, jak jego zachowania mogą wpływać na życie innych ludzi na świecie (np. oszczędzanie wody i energii, przemyślane zakupy);
    5. ocenia sytuację imigrantów i uchodźców we współczesnym świecie;
    6. wyjaśnia, co to jest terroryzm i w jaki sposób próbuje się go zwalczać.
        
24. Praca i przedsiębiorczość. Uczeń:
    1. wyjaśnia na przykładach z życia własnej rodziny, miejscowości i całego kraju, w jaki sposób praca i przedsiębiorczość pomagają w zaspokajaniu potrzeb ekonomicznych;
    2. przedstawia cechy i umiejętności człowieka przedsiębiorczego; bierze udział w przedsięwzięciach społecznych, które pozwalają je rozwinąć;
    3. stosuje w praktyce podstawowe zasady organizacji pracy (ustalenie celu, planowanie, podział zadań, harmonogram, ocena efektów).
        
25. Gospodarka rynkowa. Uczeń:
    1. przedstawia podmioty gospodarcze (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa, państwo) i związki między nimi;
    2. podaje przykłady racjonalnego i nieracjonalnego gospodarowania; stosuje zasady racjonalnego gospodarowania w odniesieniu do własnych zasobów (np. czasu, pieniędzy);
    3. charakteryzuje gospodarkę rynkową (prywatna własność, swoboda gospodarowania, konkurencja, dążenie do zysku, przedsiębiorczość);
    4. wyjaśnia działanie prawa podaży i popytu oraz ceny jako regulatora rynku; analizuje rynek wybranego produktu i wybranej usługi.
        
26. Gospodarstwo domowe. Uczeń:
    1. wyjaśnia na przykładach, jak funkcjonuje gospodarstwo domowe;
    2. wymienia główne dochody i wydatki gospodarstwa domowego; układa jego budżet;
    3. przygotowuje budżet konkretnego przedsięwzięcia z życia ucznia, klasy, szkoły; rozważa wydatki i źródła ich finansowania;
    4. wyjaśnia, jakie prawa mają konsumenci i jak mogą ich dochodzić.
        
27. Pieniądz i banki. Uczeń:
    1. przedstawia na przykładach funkcje i formy pieniądza w gospodarce rynkowej;
    2. wyjaśnia, czym zajmują się: bank centralny, banki komercyjne, giełda papierów wartościowych;
    3. wyszukuje i zestawia ze sobą oferty różnych banków (konta, lokaty, kredyty, fundusze inwestycyjne); wyjaśnia, na czym polega oszczędzanie i inwestowanie
       .
28. Gospodarka w skali państwa. Uczeń:
    1. wyjaśnia terminy: produkt krajowy brutto, wzrost gospodarczy, inflacja, recesja; interpretuje dane statystyczne na ten temat;
    2. wymienia najważniejsze dochody i wydatki państwa; wyjaśnia, co to jest budżet państwa;
    3. przedstawia główne rodzaje podatków w Polsce (PIT, VAT, CIT) i oblicza wysokość podatku PIT na podstawie konkretnych danych.
        
29. Przedsiębiorstwo i działalność gospodarcza. Uczeń:
    1. wyjaśnia, na czym polega prowadzenie indywidualnej działalności gospodarczej;
    2. wyjaśnia, jak działa przedsiębiorstwo, i oblicza na prostym przykładzie przychód, koszty, dochód i zysk;
    3. wskazuje główne elementy działań marketingowych (produkt, cena, miejsce, promocja) i wyjaśnia na przykładach ich znaczenie dla przedsiębiorstwa i konsumentów;
    4. przedstawia główne prawa i obowiązki pracownika; wyjaśnia, czemu służą ubezpieczenia społeczne i zdrowotne.
        
30. Wybór szkoły i zawodu. Uczeń:
    1. planuje dalszą edukację (w tym wybór szkoły ponadgimnazjalnej), uwzględniając własne preferencje i predyspozycje;
    2. wyszukuje informacje o możliwościach zatrudnienia na lokalnym, regionalnym i krajowym rynku pracy (urzędy pracy, ogłoszenia, Internet);
    3. sporządza życiorys i list motywacyjny;
    4. wskazuje główne przyczyny bezrobocia w swojej miejscowości, regionie i Polsce; ocenia jego skutki.
        
31. Etyka w życiu gospodarczym. Uczeń:
    1. przedstawia zasady etyczne, którymi powinni się kierować pracownicy i pracodawcy; wyjaśnia, na czym polega społeczna odpowiedzialność biznesu;
    2. podaje przykłady zjawisk z szarej strefy w gospodarce i poddaje je ocenie;
    3. wyjaśnia mechanizm korupcji i ocenia skutki tego zjawiska dla gospodarki.