Podstawa programowa

Cele kształcenia - wymagania ogólne

1. Chronologia historyczna.

Uczeń sytuuje wydarzenia, zjawiska i procesy historyczne w czasie oraz porządkuje je i ustala związki poprzedzania, równoczesności i następstwa; dostrzega zmiany w życiu społecznym oraz ciągłość w rozwoju kulturowym i cywilizacyjnym.

2. Analiza i interpretacja historyczna.

Uczeń wyszukuje oraz porównuje informacje pozyskane z różnych źródeł i formułuje wnioski; dostrzega w narracji historycznej warstwę informacyjną, wyjaśniającą i oceniającą; wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe analizowanych wydarzeń, zjawisk i procesów historycznych; wyjaśnia znaczenie poznawania przeszłości dla rozumienia świata współczesnego.

3. Tworzenie narracji historycznej.

Uczeń tworzy narrację historyczną, integrując informacje pozyskane z różnych źródeł; tworzy krótkie wypowiedzi: plan, notatkę, rozprawkę, prezentację; przedstawia argumenty uzasadniające własne stanowisko.

 

Treści nauczania - wymagania szczegółowe

  1.   Najdawniejsze dzieje człowieka. Uczeń:

1)   porównuje koczowniczy tryb życia z osiadłym i opisuje skutki przyjęcia przez człowieka trybu osiadłego;

2)   wyjaśnia zależności pomiędzy środowiskiem geograficznym a warunkami życia człowieka.

  2.   Cywilizacje Bliskiego Wschodu. Uczeń:

1)   lokalizuje w czasie i przestrzeni cywilizacje starożytnej Mezopotamii i Egiptu;

2)   charakteryzuje strukturę społeczeństwa i system wierzeń w Egipcie;

3)   wyjaśnia znaczenie pisma i prawa w procesie powstawania państw;

4)   rozpoznaje typy pisma wykształcone na terenie Mezopotamii i Egiptu.

  3.   Starożytny Izrael. Uczeń:

1)   charakteryzuje podstawowe symbole i główne zasady judaizmu;

2)   wyjaśnia różnicę pomiędzy politeizmem a monoteizmem, odwołując się do przykładów.

  4.   Cywilizacja grecka. Uczeń:

1)   wyjaśnia wpływ środowiska geograficznego na gospodarkę i rozwój polityczny starożytnej Grecji;

2)   umiejscawia w czasie i porównuje system sprawowania władzy oraz organizację społeczeństwa w Sparcie i Atenach peryklejskich;

3)   charakteryzuje czynniki integrujące starożytnych Greków - język, system wierzeń, teatr oraz igrzyska olimpijskie.

  5.   Cywilizacja rzymska. Uczeń:

1)   umiejscawia w czasie i charakteryzuje system sprawowania władzy oraz organizację społeczeństwa w Rzymie republikańskim i cesarstwie;

2)   wyjaśnia przyczyny i wskazuje skutki ekspansji Rzymu, opisując postawy Rzymian wobec niewolników i ludów podbitych;

3)   podaje przykłady wpływu kultury greckiej na kulturę rzymską;

4)   rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku starożytnego państwa rzymskiego.

  6.   Dziedzictwo antyku. Uczeń:

1)   charakteryzuje najważniejsze osiągnięcia kultury materialnej i duchowej antycznego świata w różnych dziedzinach: filozofii, nauce, architekturze, sztuce, literaturze;

2)   podaje przykłady osiągnięć cywilizacyjnych antyku, które mają wpływ na cywilizację współczesną.

  7.   Chrześcijaństwo. Uczeń:

1)   umiejscawia w czasie i przestrzeni narodziny i rozprzestrzenianie się chrześcijaństwa;

2)   wskazuje przyczyny i przykłady prześladowania chrześcijan w państwie rzymskim.

  8.   Arabowie i świat islamski. Uczeń:

1)   umiejscawia w czasie i przestrzeni kierunki i zasięg podbojów arabskich;

2)   opisuje podstawowe zasady i symbole islamu;

3)   wyjaśnia rolę Arabów w przekazywaniu dorobku kulturowego pomiędzy Wschodem a Zachodem.

  9.   Początki cywilizacji zachodniego chrześcijaństwa. Uczeń:

1)   umiejscawia w czasie i przestrzeni monarchię Karola Wielkiego, Państwo Kościelne oraz Cesarstwo w Europie Zachodniej;

2)   charakteryzuje działalność Karola Wielkiego i wyjaśnia, na czym polegał renesans karoliński;

3)   charakteryzuje główne idee uniwersalnego cesarstwa Ottona III;

4)   opisuje relacje pomiędzy władzą cesarską a papieską w X-XI w.

  10.  Bizancjum i Kościół wschodni. Uczeń:

1)   lokalizuje w czasie i przestrzeni cesarstwo bizantyjskie;

2)   charakteryzuje rolę Bizancjum jako kontynuatora cesarstwa rzymskiego i rozpoznaje osiągnięcia kultury bizantyjskiej (prawo, architektura, sztuka);

3)   wyjaśnia przyczyny i skutki rozłamu w Kościele w XI w.

  11.  Społeczeństwo średniowiecznej Europy. Uczeń:

1)   rozpoznaje typowe instytucje systemu lennego;

2)   wyjaśnia pojęcie stanu i charakteryzuje podziały społeczne w średniowieczu;

3)   charakteryzuje funkcje gospodarcze, polityczne i kulturowe miast w średniowieczu.

  12.  Kultura materialna i duchowa łacińskiej Europy. Uczeń:

1)   wyjaśnia kulturotwórczą rolę Kościoła w dziedzinie nauki, architektury, sztuki i życia codziennego średniowiecznego społeczeństwa;

2)   porównuje główne elementy kultury rycerskiej i kultury miejskiej;

3)   rozpoznaje zabytki kultury średniowiecza, wskazując różnice pomiędzy stylem romańskim a stylem gotyckim, z uwzględnieniem przykładów z własnego regionu.

  13.  Polska pierwszych Piastów. Uczeń:

1)   sytuuje w czasie i przestrzeni państwo pierwszych Piastów;

2)   wskazuje, na przykładzie państwa pierwszych Piastów, charakterystyczne cechy monarchii patrymonialnej;

3)   wyjaśnia okoliczności przyjęcia chrztu przez Piastów oraz następstwa kulturowe, społeczne i polityczne chrystianizacji Polski;

4)   ocenia dokonania pierwszych Piastów w dziedzinie polityki, gospodarki i kultury.

  14.  Polska dzielnicowa i zjednoczona. Uczeń:

1)   sytuuje w czasie i przestrzeni Polskę okresu rozbicia dzielnicowego;

2)   opisuje postanowienia statutu Bolesława Krzywoustego;

3)   porządkuje i sytuuje w czasie najważniejsze wydarzenia związane z relacjami polsko-krzyżackimi w epoce Piastów;

4)   opisuje zmiany społeczno-gospodarcze w epoce rozbicia dzielnicowego i dostrzega związki pomiędzy rozwojem ruchu osadniczego a ożywieniem gospodarczym;

5)   ocenia dokonania Kazimierza Wielkiego w dziedzinie polityki wewnętrznej (system obronny, urbanizacja kraju, prawo, nauka) oraz w polityce zagranicznej;

6)   charakteryzuje zmiany struktury społeczno-wyznaniowej Królestwa Polskiego po przyłączeniu ziem ruskich.

  15.  Polska w dobie unii z Litwą. Uczeń:

1)   wyjaśnia przyczyny i ocenia następstwa unii Polski z Litwą;

2)   porządkuje i sytuuje w czasie najważniejsze wydarzenia związane z relacjami polsko-krzyżackimi w epoce Jagiellonów;

3)   charakteryzuje rozwój uprawnień stanu szlacheckiego.

  16.  Wielkie odkrycia geograficzne. Uczeń:

1)   sytuuje w czasie i przestrzeni wyprawy Krzysztofa Kolumba, Vasco da Gamy, Ferdynanda Magellana oraz sytuuje w przestrzeni posiadłości kolonialne Portugalii i Hiszpanii;

2)   ocenia wpływ odkryć geograficznych na życie społeczno-gospodarcze i kulturowe Europy oraz dla Nowego Świata.

  17.  Humanizm i renesans. Uczeń:

1)   wyjaśnia źródła rozwoju kultury renesansu oraz opisuje jej charakterystyczne cechy;

2)   charakteryzuje największe osiągnięcia: Leonarda da Vinci, Michała Anioła, Rafaela Santi, Erazma z Rotterdamu, Mikołaja Kopernika i Galileusza;

3)   ocenia rolę druku dla upowszechniania idei renesansu oraz rozwoju cywilizacji europejskiej.

  18.  Rozłam w Kościele zachodnim. Uczeń:

1)   wymienia czynniki, które doprowadziły do rozłamu w Kościele zachodnim;

2)   opisuje cele i charakteryzuje działalność Marcina Lutra i Jana Kalwina oraz przedstawia okoliczności powstania kościoła anglikańskiego;

3)   wyjaśnia cele zwołania soboru trydenckiego i wskazuje postanowienia służące wzmocnieniu katolicyzmu.

  19.  Polska i Litwa w czasach ostatnich Jagiellonów. Uczeń:

1)   ocenia politykę zagraniczną ostatnich Jagiellonów;

2)   przedstawia okoliczności zawarcia unii realnej pomiędzy Polską a Litwą i jej główne postanowienia oraz wskazuje na mapie terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów;

3)   charakteryzuje stosunki wyznaniowe w państwie polsko-litewskim i wyjaśnia ich specyfikę na tle europejskim;

4)   przedstawia największe osiągnięcia piśmiennictwa polskiego epoki renesansu, uwzględniając twórczość Mikołaja Reja, Jana Kochanowskiego, Andrzeja Frycza Modrzewskiego;

5)   rozpoznaje reprezentatywne obiekty sztuki renesansowej na ziemiach polskich ze szczególnym uwzględnieniem własnego regionu.

  20.  Społeczeństwo i ustrój Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Uczeń:

1)   wymienia instytucje ustrojowe demokracji szlacheckiej i charakteryzuje ich kompetencje;

2)   wyjaśnia okoliczności uchwalenia oraz główne założenia konfederacji warszawskiej i artykułów henrykowskich;

3)   przedstawia zasady wolnej elekcji;

4)   ocenia charakter zmian systemu polityczno-ustrojowego Rzeczypospolitej w XVII w.;

5)   rozpoznaje charakterystyczne cechy kultury baroku, odwołując się do przykładów architektury i sztuki we własnym regionie.

  21.  Rzeczpospolita Obojga Narodów i jej sąsiedzi w XVII w. Uczeń:

1)   wyjaśnia główne przyczyny wojen Rzeczypospolitej ze Szwecją, Turcją i Rosją;

2)   wyjaśnia przyczyny, cele i następstwa powstania Bohdana Chmielnickiego na Ukrainie;

3)   ocenia społeczno-gospodarcze i polityczne następstwa wojen w XVII w.;

4)   wyjaśnia przyczyny i wskazuje przejawy kryzysu politycznego i społeczno-gospodarczego Rzeczypospolitej w II połowie XVII w.

  22.  Formy państwa nowożytnego. Uczeń:

1)   charakteryzuje, na przykładzie Francji Ludwika XIV, ustrój monarchii absolutnej;

2)   wymienia, odwołując się do przykładu Anglii, główne cechy monarchii parlamentarnej;

3)   porównuje monarchię parlamentarną z monarchią absolutną, uwzględniając zakres władzy monarszej, prawa i obowiązki poddanych, rolę instytucji stanowych (parlamentu);

4)   wyjaśnia, na czym polegała specyfika ustroju Rzeczypospolitej Obojga Narodów na tle Europy.

  23.  Europa w XVIII w. Uczeń:

1)   wymienia idee oświecenia i rozpoznaje je w nauce, literaturze, architekturze i sztuce;

2)   charakteryzuje zasadę trójpodziału władzy Monteskiusza i zasadę umowy społecznej Rousseau;

3)   porównuje reformy oświeceniowe wprowadzone w Prusach, Rosji i Austrii.

  24.  Rzeczpospolita Obojga Narodów w XVIII w. Uczeń:

1)   przedstawia przyczyny i przejawy kryzysu państwa polskiego w czasach saskich;

2)   wyjaśnia zmiany położenia międzynarodowego Rzeczypospolitej w XVIII w.;

3)   charakteryzuje projekty reform ustrojowych Stanisława Konarskiego i Stanisława Leszczyńskiego oraz dostrzega przejawy ożywienia w gospodarce i kulturze czasów saskich.

  25.  Bunt poddanych - wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Uczeń:

1)   przedstawia przyczyny i następstwa wojny o niepodległość;

2)   ocenia wkład Polaków w walkę o niepodległość Stanów Zjednoczonych;

3)   wymienia główne instytucje ustrojowe Stanów Zjednoczonych i wyjaśnia, w jaki sposób konstytucja amerykańska realizowała w praktyce zasadę trójpodziału władzy.

  26.  Rzeczpospolita w dobie stanisławowskiej. Uczeń:

1)   przedstawia okoliczności powstania, zadania i osiągnięcia Komisji Edukacji Narodowej;

2)   sytuuje w czasie obrady Sejmu Wielkiego oraz uchwalenie Konstytucji 3 maja; wymienia reformy Sejmu Wielkiego oraz postanowienia Konstytucji 3 maja;

3)   wyjaśnia okoliczności zawiązania konfederacji targowickiej i ocenia jej następstwa;

4)   rozpoznaje charakterystyczne cechy polskiego oświecenia i charakteryzuje przykłady sztuki okresu klasycyzmu z uwzględnieniem własnego regionu.

  27.  Walka o utrzymanie niepodległości w ostatnich latach XVIII w. Uczeń:

1)   sytuuje w czasie I, II i III rozbiór Rzeczypospolitej i wskazuje na mapie zmiany terytorialne po każdym rozbiorze;

2)   przedstawia cele i następstwa powstania kościuszkowskiego;

3)   rozróżnia wewnętrzne i zewnętrzne przyczyny upadku Rzeczypospolitej.

  28.  Rewolucja francuska. Uczeń:

1)   wyjaśnia główne przyczyny rewolucji i ocenia jej skutki;

2)   wskazuje charakterystyczne cechy dyktatury jakobińskiej;

3)   opisuje główne zasady ideowe rewolucji francuskiej zawarte w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela.

  29.  Epoka napoleońska. Uczeń:

1)   opisuje zmiany w Europie w okresie napoleońskim w zakresie stosunków społeczno-gospodarczych i politycznych;

2)   wyjaśnia okoliczności utworzenia Legionów Polskich i Księstwa Warszawskiego oraz opisuje cechy ustrojowe i terytorium Księstwa Warszawskiego;

3)   ocenia politykę Napoleona wobec sprawy polskiej oraz postawę Polaków wobec Napoleona.

  30.  Europa po kongresie wiedeńskim. Uczeń:

1)   przedstawia zasady i postanowienia kongresu wiedeńskiego, uwzględniając jego decyzje w sprawie polskiej;

2)   wyjaśnia główne założenia idei liberalizmu, socjalizmu oraz idei narodowych w Europie w I połowie XIX w.

  31.  Rozwój cywilizacji przemysłowej. Uczeń:

1)   wymienia charakterystyczne cechy rewolucji przemysłowej;

2)   podaje przykłady pozytywnych i negatywnych skutków procesu uprzemysłowienia, w tym dla środowiska naturalnego;

3)   identyfikuje najważniejsze wynalazki i odkrycia XIX w. oraz wyjaśnia następstwa ekonomiczne i społeczne ich zastosowania;

4)   opisuje zmiany w poziomie życia różnych grup społecznych w XIX w, na podstawie źródeł pisanych, ikonograficznych i statystycznych.

  32.  Europa i świat w XIX w. Uczeń:

1)   opisuje przyczyny i skutki wojny secesyjnej w Stanach Zjednoczonych;

2)   dostrzega podobieństwa i różnice w procesie jednoczenia Włoch i Niemiec;

3)   wyjaśnia przyczyny i sytuuje w przestrzeni kierunki oraz zasięg ekspansji kolonialnej państw europejskich w XIX w.;

4)   ocenia pozytywne i negatywne skutki polityki kolonialnej z perspektywy europejskiej oraz kolonizowanych społeczności i państw.

  33.  Ziemie polskie po kongresie wiedeńskim. Uczeń:

1)   wskazuje na mapie nowy układ granic państw zaborczych na ziemiach polskich po kongresie wiedeńskim;

2)   charakteryzuje ustrój Królestwa Polskiego;

3)   ocenia osiągnięcia Królestwa Polskiego w gospodarce, kulturze i szkolnictwie.

  34.  Społeczeństwo dawnej Rzeczypospolitej w okresie powstań narodowych. Uczeń:

1)   sytuuje w czasie i przestrzeni powstanie listopadowe i powstanie styczniowe;

2)   przedstawia przyczyny oraz porównuje przebieg i charakter powstań narodowych;

3)   rozróżnia bezpośrednie i długofalowe następstwa powstańczych ruchów narodowych;

4)   charakteryzuje główne nurty i postaci Wielkiej Emigracji.

  35.  Życie pod zaborami. Uczeń:

1)   wyjaśnia cele i opisuje metody działań zaborców wobec mieszkańców ziem dawnej Rzeczypospolitej;

2)   charakteryzuje i ocenia zróżnicowane postawy społeczeństwa wobec zaborców;

3)   porównuje warunki życia społeczeństwa w trzech zaborach w II połowie XIX w., uwzględniając możliwości prowadzenia działalności społecznej i rozwoju narodowego;

4)   przedstawia główne nurty życia politycznego pod zaborami w końcu XIX w.

  36.  Europa i świat na przełomie XIX i XX w. Uczeń:

1)   przedstawia skutki przewrotu technicznego i postępu cywilizacyjnego, w tym dla środowiska naturalnego;

2)   charakteryzuje przyczyny i następstwa procesu demokratyzacji życia politycznego;

3)   przedstawia nowe zjawiska kulturowe, w tym narodziny kultury masowej i przemiany obyczajowe.

  37.  I wojna światowa i jej skutki. Uczeń:

1)   wymienia główne przyczyny narastania konfliktów pomiędzy mocarstwami europejskimi na przełomie XIX i XX w. oraz umiejscawia je na politycznej mapie świata i Europy;

2)   charakteryzuje specyfikę działań wojennych, ze szczególnym uwzględnieniem nowych środków technicznych.

  38.  Rewolucje rosyjskie. Uczeń:

1)   wyjaśnia polityczne i społeczno-gospodarcze przyczyny wybuchu rewolucji w Rosji w 1917 r.;

2)   wyjaśnia okoliczności przejęcia przez bolszewików władzy w Rosji;

3)   opisuje bezpośrednie następstwa rewolucji lutowej i październikowej dla Rosji oraz Europy;

4)   charakteryzuje reakcję Europy na wydarzenia w Rosji.

  39.  Sprawa polska w I wojnie światowej. Uczeń:

1)   charakteryzuje stosunek państw zaborczych do sprawy polskiej oraz opisuje poglądy zwolenników różnych orientacji politycznych;

2)   ocenia wysiłek zbrojny Polaków;

3)   wyjaśnia międzynarodowe uwarunkowania sprawy polskiej.